آشنایی با خانواده تفنگ برنو

به گزارش پایگاه خبری پل تنگ؛

آشنایی با خانواده تفنگ برنو

نویسنده: یوسف ریاضی پور

تفنگ برنو، که به نام Vz. 24 نیز شناخته می‌شود، یکی از معروف‌ترین تفنگ‌های گلنگدنی در تاریخ تسلیحات نظامی است. این سلاح، که ریشه در طراحی‌های آلمانی موزر مدل ۹۸ دارد، پس از جنگ جهانی اول در چکسلواکی طراحی و بین سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۲ تولید شد.

نام “برنو” از شهر برنو در ایالت موراویای چکسلواکی گرفته شده است، جایی که یکی از کارخانه‌های اصلی تولید این تفنگ قرار داشت. در این مقاله، به بررسی تاریخچه، ویژگی‌های فنی، کاربردها و اهمیت فرهنگی و نظامی تفنگ برنو پرداخته می‌شود.

تفنگ برنو پس از جنگ جهانی اول و با هدف جایگزینی تفنگ Vz. 98/22، که خود مشتقی از موزر مدل ۹۸ بود، در چکسلواکی توسعه یافت. واژه “Vz” مخفف کلمه چکی “vzor” به معنای “مدل” است و عدد ۲۴ به سال ۱۹۲۴، زمان آغاز تولید این تفنگ، اشاره دارد.

این سلاح به دلیل طراحی کارآمد و خوش‌دست بودن، به سرعت به تفنگ سازمانی ارتش چکسلواکی تبدیل شد. در طول دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، چکسلواکی صدها هزار قبضه از این تفنگ را به کشورهای مختلف از جمله ایران، چین، برزیل، ترکیه و کشورهای آمریکای جنوبی صادر کرد. بسیاری از این تفنگ‌ها با کالیبرهای متفاوتی مانند ۵۷×۷ میلی‌متر موزر اسپانیایی و ۵۳×۶۵/۷ میلی‌متر آرژانتینی تولید شدند تا نیازهای مشتریان مختلف را برآورده کنند

برنو در ایران

در ایران، تفنگ برنو در دوره رضاشاه پهلوی از میان تفنگ های معروف آن زمان و بر اساس برنامه رضاشاه برای استاندارد سازی جنگ افزارها به عنوان سلاح سازمانی ارتش انتخاب شد. در سال ۱۹۲۹ (۱۳۰۸ شمسی)، ایران ۳۰,۰۰۰ قبضه تفنگ Vz. 24 با کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر سفارش داد که تمامی این سلاح ها از موجودی ارتش چکسلواکی سابق به ایران تحویل داده شدند و این تفنگ‌ها، که به دلیل تولید در شهر برنو به نام “برنو” در ایران معروف شدند.

در سال ۱۹۳۰ (۱۳۰۹ شمسی)، ایران سفارش بزرگ‌تری شامل ۲۴۰,۰۰۰ قبضه تفنگ Vz. 98/29 با لوله بلندتر و ۳۰,۰۰۰ قبضه تفنگ “موسکتون” (کاربین) Vz. 98/29 ثبت کرد. برخلاف سفارش اولیه که از موجودی ارتش چکسلواکی تأمین شد، این سفارشات شامل تفنگ‌های تازه‌تولید بود. مدل Vz. 98/29 نسخه‌ای بهبودیافته از Vz. 24 بود که با لوله بلندتر برای افزایش برد و دقت طراحی شده بود، و نسخه “موسکتون” (کاربین) به عنوان مدل کوتاه‌تر برای تحرک بیشتر در نظر گرفته شد. با این حال، به دلیل اشغال چکسلواکی توسط آلمان در سال ۱۹۳۸، کل این سفارش تکمیل نشد.

تفنگ‌های “موسکتون” Vz. 98/29 در ایران به عنوان کاربین مدل ۳۰ شناخته شدند. در اواخر دهه ۱۹۴۰ (اواخر دهه ۱۳۲۰ شمسی)، چکسلواکی به ایران کمک کرد تا کارخانه‌ای برای تولید تحت لیسانس این تفنگ‌ها راه‌اندازی کند. این کارخانه، که احتمالاً در منطقه دوشان‌تپه تهران تأسیس شد، تولید کاربین مدل ۴۹ را آغاز کرد. مدل ۴۹ نسخه‌ای ایرانی از کاربین مدل ۳۰ بود که با حفظ استانداردهای چکسلواکی و با تغییراتی برای نیازهای محلی تولید می‌شد. این گام نشان‌دهنده تلاش ایران برای خودکفایی در تولید تسلیحات بود.

تفنگ‌های برنو در ایران، به‌ویژه در میان گروه‌های عشایری، از محبوبیت بالایی برخوردار شدند. این سلاح‌ها به دلیل کیفیت و کارایی، نه تنها در ارتش، بلکه در میان عشایر، به‌ویژه در مناطق غربی و جنوبی ایران، به ابزاری برای شکار، دفاع شخصی، و مقاومت در برابر سیاست‌های دولت مرکزی تبدیل شدند. عشایر، که اغلب در برابر سیاست‌های رضاشاه برای خلع سلاح و اسکان اجباری مقاومت می‌کردند، این تفنگ‌ها را به عنوان نمادی از استقلال و قدرت می‌دیدند.

پس از سقوط رضاشاه در سال ۱۹۴۱ (۱۳۲۰ شمسی) در جریان اشغال ایران توسط نیروهای متفقین، تعداد قابل توجهی از تفنگ‌های برنو به دست گروه‌های عشایری افتاد. این تفنگ‌ها در درگیری‌های قبیله‌ای در دهه ۱۹۵۰ (دهه ۱۳۳۰ شمسی) نقش مهمی ایفا کردند. همچنین، در جریان اشغال ایران، نیروهای شوروی ۱۰,۰۰۰ قبضه از این تفنگ‌ها را به قبایل کرد در غرب ایران تحویل دادند و به آموزش آن‌ها کمک کردند. این نیروها بعدها به پایه‌ای برای تشکیل نیروهای پیشمرگه تبدیل شدند.

ویژگی های فنی

تفنگ برنو یک تفنگ گلنگدنی با کالیبر استاندارد ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر موزر است. طول کلی این سلاح حدود ۱۱۰۰ میلی‌متر (۴۳ اینچ) و طول لوله آن ۵۹۰ میلی‌متر (۲۳ اینچ) است، که در مقایسه با موزر مدل ۹۸، ۱۵ سانتی‌متر کوتاه‌تر و سبک‌تر است.

وزن این تفنگ حدود ۴٫۲ کیلوگرم است، اما در مدل کوتاه‌تر Vz. 33، وزن به ۳٫۳۵ کیلوگرم و طول به ۹۸ سانتی‌متر کاهش یافت. این ویژگی‌ها باعث شد که برنو به ویژه در نبردهای نزدیک و شرایط دشوار، کارایی بالایی داشته باشد

بدنه تفنگ، شامل قنداق و روکش، معمولاً از چوب گردو ساخته می‌شد که دوام و زیبایی خاصی به آن می‌بخشید.

برنو مجهز به سرنیزه‌ای ۳۰۰ میلی‌متری بود که قابلیت نصب روی لوله را داشت. مگسک این تفنگ امکان تنظیم از ۵۰ تا ۲۰۰۰ متر را فراهم می‌کرد و برد مؤثر آن حدود ۳۰۰۰ متر با سرعت دهانه ۸۳۰ متر بر ثانیه بود. این ویژگی‌ها برنو را به سلاحی دقیق و قدرتمند تبدیل کرده بود که حتی در فواصل طولانی نیز عملکرد مطلوبی داشت

کاربردهای نظامی و غیرنظامی

تفنگ برنو در بسیاری از درگیری‌های قرن بیستم نقش مهمی ایفا کرد. پس از اشغال چکسلواکی توسط آلمان در سال ۱۹۳۸، کارخانه‌های تولید برنو به دست آلمانی‌ها افتاد و این تفنگ به دلیل شباهت زیاد به موزر مدل ۹۸ و کارابینر ۹۸کا، به راحتی در ارتش آلمان ادغام شد و در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت.

در جنگ‌هایی مانند جنگ داخلی اسپانیا، جنگ چاکو، و جنگ دوم چین و ژاپن نیز این تفنگ حضوری برجسته داشت

در ایران، برنو نه تنها در ارتش، بلکه در میان عشایر، به ویژه ایل بختیاری و لرها، جایگاه ویژه‌ای یافت. این تفنگ به دلیل دقت و قدرت، به ابزاری قابل اعتماد برای شکار، دفاع شخصی و حتی مقاومت در برابر سیاست‌های ضدعشایری رضاشاه تبدیل شد.

پس از جنگ جهانی دوم و ورود تفنگ‌های نیمه‌اتوماتیک M1 گاراند و به دنبال آن وارد شدن ژ۳ ، برنو به تدریج از خدمت نظامی در ایران خارج شد، اما همچنان در میان شکارچیان و عشایر محبوب باقی ماند.

انواع بر اساس کشورها

۱. چکسلواکی

• مدل Vz.24 استاندارد: مدل اصلی، پذیرفته شده توسط ارتش چکسلواکی در سال ۱۹۲۴، کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر. دارای لوله ۶۰۰ میلی‌متری، خشاب داخلی ۵ فشنگی و بدنه چوبی از گردو. تا اشغال توسط آلمان در ۱۹۳۹ استفاده شد.
• مدل Vz.98/22 : توسعه یافته در ۱۹۲۲ با لوله بلندتر ۷۴۰ میلی‌متری، مبتنی بر موزر مدل ۹۸ در تعداد محدود تولید محدود و برخی از آن ها صادر شدند.
• مدل های vz.23 و Vz.23A : تفنگ‌های کوتاه اولیه با لوله ۵۵۰ میلی‌متری، توسعه یافته در ۱۹۲۳.
• مدل Vz.98N: تولید پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵۱۹۵۲) برای ارتش چکسلواکی. از قطعات مشابه تفنگ آلمانی ماوزر 98K استفاده کرد، دارای خشاب فلزی جدید و گارد ماشه بزرگ‌تر برای استفاده در زمستان. به طور گسترده صادر شد، از جمله به اسرائیل.
• ویژگی‌های برجسته: مدل‌های تولید شده پیش از جنگ جهانی دوم دارای نشان شیر ایستاده بودند؛ مدل‌های پس از جنگ از نماد شیر چکی و علامت‌هایی مانند ČESKOSLOVENSKÁ ZBROJOVKA, A.S., BRNO استفاده کردند.

۲. رومانی

• مدل Vz.24رومانیایی(مدل ZB) : در اواخر دهه ۱۹۲۰ به عنوان تفنگ استاندارد پیاده‌نظام پذیرفته شد، کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر. حدود ۷۵۰ هزار قبضه سفارش داده شد، تولید تا ۱۹۴۲ تحت اشغال آلمان ادامه یافت. به طور گسترده در جبهه شرقی جنگ جهانی دوم استفاده شد.
• علائم: دارای نشان تاج رومانیایی پادشاه کارول یا پادشاه میخائیل بر روی گیرنده. پس از جنگ، بسیاری از نشان‌ها در دوره کمونیستی پاک شدند.
• شماره سریال: تفنگ‌های قرارداد رومانی دارای پیشوند سریال دو حرفی با حرف دوم «R» مانند ERو FRبودند. سری E که بین سال های ۱۹۳۷ تا ۱۹۳۹ تولید شد برای صادرات در نظر گرفته شد بود.
• ویژگی‌های برجسته: مدل رومانیایی طراحی استاندارد vz.24 بدون تغییرات عمده داشت، اگرچه برخی بازسازی‌های پس از جنگ شامل قطعات با شماره سریال جدید بودند. این مدل در رومانی به نام «تفنگ ZB» شناخته می‌شد.

۳. ایران

• مدل vz.98/29 : نوع با لوله بلند (۷۴۰ میلی‌متری) سفارش داده شده در ۱۹۳۰، کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر، مشابه ماوزر مدل ۹۸. به نام «مدل ۱۳۰۹» (سال ایرانی) شناخته شد.
• مدل کاربین vz.30 “برنو کوتاه” : کاربین کوتاه‌تر، سفارش داده شده در ۱۹۳۰، به عنوان کاربین مدل ۳۰ نام‌گذاری شد که در ایران به «برنو کوتاه» معروف بود.
• مدل کاربین مدل ۴۹: در اواخر دهه ۱۹۴۰، چکسلواکی به ایران کمک کرد تا کارخانه‌ای در تهران برای تولید نسخه‌های تحت لیسانس کاربینVz.30، به نام مدل ۴۹، راه‌اندازی کند. این‌ها مورد علاقه قبایل عشایر ایرانی بودند.
• علائم: دارای تاج پهلوی و نشان شیر و خورشید بر روی گیرنده، با حروف الفبای پارسی به خط نستعلیق که مدل و کارخانه را نشان می‌داد.
• 

۴. چین

• مدل Vz.24 چینی : نزدیک به ۲۰۰ هزار تفنگ در اواخر دهه ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ توسط چینی ها خریداری شد که عمدتا مهمات کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر را شلیک می کردند. این تفنگ در جنگ دوم چین و ژاپن و جنگ جهانی دوم استفاده شد.
• علائم: برخی تفنگ‌های سری ۱۹۳۷ دارای علامت P به زبان چینی هستند که نشان‌دهنده استفاده توسط نیروهای ناسیونالیست است.

۶. یوگسلاوی سابق

• مدل Vz.24 یوگسلاو : ۴۰ هزار از این تفنگ تفنگ در ۱۹۲۶ از ذخایر ارتش چکسلواکی خریداری شد، به علاوه بیش از ۱۰ هزار تفنگ دیگر بین ۱۹۲۸ و ۱۹۳۰، که همگی مهمات کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر را شلیک می کردند.

۶. لتونی

• مدلVz.24 سفارشی لتونی : در ۱۹۳۵، لتونی ۱۵ هزار تفنگ Vz.24 در کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر را در ازای تفنگ‌های اضافی لیانفیلد No.1 Mk.III مبادله کرد که بعدها این تفنگ ها توسط برنو به عراق فروخته شدند.

۷. لیتوانی

• مدلVz.24 سفارشی لیتوانی: در دهه ۱۹۳۰ خریداری شد، کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر. بسیاری در عملیات بارباروسا توسط نیروهای آلمانی غنیمت گرفته شدند و بعداً توسط ارتش شوروی، ویت‌کنگ و حتی در ویتنام توسط نیروهای آمریکایی تصرف شدند.

۸. کشورهای آمریکای جنوبی (بولیوی، برزیل، کلمبیا، اکوادور، پاراگوئه، پرو، اروگوئه، ونزوئلا)

• انواع vz.24 آمریکای جنوبی: به تعداد زیاد صادر شدند، عمدتاً در کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر یا ۵۳×۶۵/۷ میلی‌متر آرژانتینی
• ماوزر شورشی های برزیل: حدود ۱۵ هزار تفنگ Vz.24 در کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر در دهه ۱۹۳۰ به شورشیان برزیل عرضه شد. تفنگ‌های غنیمتی توسط پلیس برزیل با شماره سریال «PM» علامت‌گذاری شدند.
• مدل ۱۹۳۲: نوع سبک‌تر Vz.24، صادر شده به چندین کشور آمریکای جنوبی، عمدتاً در کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر یا ۵۳×۶۵/۷ میلی‌متر.

۹. اسپانیا :

• مدلVz.24 جنگ داخلی اسپانیا : حدود ۴۰ هزار تفنگ، احتمالاً در کالیبر ۵۷×۹۲/۷ میلی‌متر ماوزر، در طول جنگ داخلی اسپانیا (۱۹۳۶۱۹۳۹) به نیروهای جمهوری‌خواه اسپانیا ارسال شد.

۱۰. آلمان :

• مدل Gewehr24: پس از اشغال چکسلواکی در ۱۹۳۹، آلمان صدها هزار تفنگ Vz.24 را به دست آورد و آن‌ها را G24(t) نامید. تولید تا ۱۹۴۲ ادامه یافت و بین سال های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۲ بین ۲۵۵ هزار تا ۳۳۰ هزار قبضه ساخته شد.
• ویژگی‌های برجسته: دارای علامت و شماره سریال های آلمانی و نشان ورماخت

۱۱. اسرائیل :

• مدل Vz.24 اسرائیلی: اولین نمونه ها توسط گروه شبه نظامی یهودی هاگانا پیش از ۱۹۴۸ خریداری شدند و در جنگ استقلال اسرائیل استفاده شد. پس از جنگ، چکسلواکی تفنگ‌های جدید vz.98N و نمونه های تبدیل شده ماوزر 98K که سابقا متعلق به ورماخت بودند را به اسرائیل تحویل داد.
• تبدیل کالیبر: بسیاری از Vz.24ها در دهه ۱۹۵۰ ، با استفاده از کیت های تبدیل ماوزر ارائه‌شده توسط چکسلواکی به کالیبر ۵۱×۷.۶۲ میلی‌متر ناتو برای استفاده در نیروهای ذخیره تبدیل شدند.

۱۲. استفاده در دیگر کشورها :

• گواتمالا، السالوادور، استونی، لیبریا، مکزیک، نیکاراگوئه، سیام (تایلند)، تایوان، ترکیه، هلند، اندونزی، ژاپن امپراتوری: این کشورها از vz.24 استفاده کردند.
• ویژگی‌های برجسته: اکثر آن‌ها از vz.24 استاندارد با تغییرات جزئی در علائم یا نشان‌ها استفاده کردند. ترکیه مدل‌های اولیه vz.22 و vz.23 را خریداری کرد، برخی با نشانه‌های شماره‌گذاری پارسی.

سلاح های تهاجمی موجود در ایران

نگاهی به سلاح های کمری موجود در ایران

خرید های نظامی ایران در دوران جنگ با عراق

نوشته آشنایی با خانواده تفنگ برنو اولین بار در پل تنگ. پدیدار شد.

پایگاه خبری پل تنگ – مهدی امرائی