نادیده گرفتن فضل الهی به تنزل از مقام انسانیت منجر می‌شود

حجت‌الاسلام اصغر عالی‌پور، در گفت‌وگو با ایسنا، در تشریح فراز پنجم دعای اول صحیفه سجادیه با این مضمون «تا بدکاران را به کیفر رساند، و آنان را که رفتاری نیکو داشته‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند به کرامت و فضیلت اکرام فرماید؛ زیرا اقتضای عدل خدای متعال همین است. اسما او منزه از هرگونه نقص، و نعمت‌های او در کمال ظهور است؛ هرگز از او سؤال نشود، بلکه – مکلفان – جملگی مورد سؤالند»، گفت: در این فراز مسئله جزا و پاداش در روز محشر، بسان آنچه در نظارت‌های قضایی بشری می‌گذرد نیست، مسئله کیفری در این حکومت‌ها عبارت از قراردادهایی است که در مقابل هرگونه جرم و جنایت وضع شده‌اند، ولی بین جرم و کیفر هیچ‌گونه سنخیتی در کار نیست، به‌عنوان مثال جریمه نقدی، حبس، تعزیر و یا سایر مجازات‌های مورد قبول نظام اجتماعی، قراردادهای اعتباری است که یا شارع مقدس آنها را قرار داده و یا امت‌های مختلف برای بهبود وضع زندگی و امکان تشکیل جامعه سالم آنها را به امضا رسانده‌اند.

وی بیان کرد: در هر حال، زندان رفتن دزد یا قاتل یا کسی که فساد دیگری را مرتکب شده، با نوع جرم او هیچ‌گونه شباهت ماهوی ندارد، حتی در این دنیا امکان دارد که انواع مجازات‌ها را عوض کرد و به جای هر یک چیز دیگری گذاشت؛ چنان‌که در محاکم مختلف دنیا دیده‌ایم که برای جرم واحد دو نوع کیفر قرار داده‌اند و در عین حال، این چندگانگی در حکم را عیب هم نمی‌دانند، اما پاداش و عقوبت اخروی چنین نیست و در آن‌جا هرچه هست متناسب با نوع عمل افراد است، یعنی فرد در آنجا تکویناً عکس‌العمل کردار خود را می‌بیند؛ چنان‌ که در نهاد تکوینی این جهان نیز عکس‌العمل طبیعی اعمال، معلول و فرآورده خود عمل است. به‌عنوان مثال اگر کسی غذای مسمومی مصرف کند و متعاقب آن مبتلا به خونریزی دستگاه گوارش یا زخم معده شود، این جزا متناسب با همان عمل است، عکس‌العمل تمامی اعضا در مقابل اعمال نامناسب نیز درست بر همین منوال است.

این مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در آخرت، عملکرد انسان بازتاب‌های تکوینی خود را نشان می‌دهد و تمامی اعمال با تأثیرات فوق‌العاده خود رخ می‌دهد و اثر خود را همچنان که باید به‌جا می‌گذارد. بنابراین، بازتاب کفر غیر از نفاق و عکس‌العمل ظلم غیر از فِسق است. در قرآن کریم آیاتی که حکایت از این بازتاب‌ها و کیفرها می‌کنند بسیار است، مانند آیه ۲۸۶ سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ…» و آیات مشابه دیگری نیز در این رابطه وجود دارد.

عالی‌پور افزود: از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: از خداوند متعال در مورد آنچه انجام داده سؤال نمی‌شود، زیرا او کاری را انجام نمی‌دهد مگر طبق حکمت و حق. اما انسان‌ها مورد سؤال واقع می‌شوند، چون برای همین خلق شده‌اند، یعنی تمامی آنچه خدای متعال انجام می‌دهد، متن حکمت و مصلحت بوده و سؤال از حکمت و مصلحت بی‌معناست.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: امام سجاد(ع) در فراز ششم دعای اول صحیفه سجادیه می‌فرماید: «سپاس خداوندی را سزاست که اگر معرفت شکر نعم خود را – که پیوسته بر بندگان نازل است و یکی پس از دیگری به ظهور می‌پیوندند – منع می‌فرمود، بندگان در نعمت‌های او تصرف فراوان نموده و به توسعه زندگی خویش می‌پرداختند، بدون آنکه به منعم توجه کنند، و در این‌صورت از فطرت و حدود انسانیت خارج شده و همانند بهایم زندگی می‌کردند؛ چنان‌که – خدای متعال در آیه ۴۴ سوره فرقان فرموده است: إِنْ هُمْ إِلاَّ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبیلاً؛ آنان همانند حیوانات، بلکه پست‌تر از آن‌ها هستند.»

وی در شرح این فراز از دعای اول صحیفه سجادیه با بیان اینکه بدون شک، امتیاز انسان بر سایر موجودات عالم، به شعور و ادراک و حُسن انتخاب و تکلیف‌پذیری اوست، تا در طاعت حضرت حق تلاش کند و به معرفت او که غایت و نتیجه خلقت انسان است دست یابد، افزود: اگر انسان عمر را چنان بگذراند که هدفی جز اشباع غرایز -که وجه اشتراک او و سایر حیوانات است- نداشته باشد، از فطرت انسانی خارج شده و در ردیف حیوانات قرار خواهد گرفت، بلکه پست‌تر، زیرا به خوبی می‌دانیم که تمامی حیوانات در همان خطی حرکت می‌کنند که دستگاه آفرینش برای آنها ترسیم کرده و هرگز تخلف و تخطی از آن راه و رسم ندارند، برخلاف انسان که از بهترین و زبده‌ترین نعم الهی استفاده برده، ولی غالباً کمتر شعوری نسبت به عنایات ولی‌نعمت خود ندارد.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: مسلم است که این انسان‌ها از آن حیوانات کمتر و پست‌ترند، چراکه قوای عقلانی و استعدادهای فطری خود را ضایع و تعطیل کرده و از غرض اصلی بازمانده‌اند، آنها در وادی خواسته‌های غرایز، محکوم طبیعت خاکی خود شده‌اند و به هیچ چیز دیگری جز اشباع نفس حیوانی فکر نمی‌کنند؛ در حالی‌که خرد انسانی، سپاس نعمت‌دهنده را حتمی و لازم می‌داند.

وی با بیان اینکه نادیده گرفتن کرامت و فضل الهی، روشی دور از شأن انسان و خلاف وظیفه بندگی حضرت حق است، گذشته از آنکه محبوس ماندن در سقف زندگی روزمره و نادیده گرفتن خود، تنزل یافتن از مقام انسانی و شباهت پیدا کردن به جنبنده‌ای است که در مرتع وسیعی می‌چرد و از همه چیز بی‌خبر است، اظهار کرد: ما باید با تمام وجود در مقابل احسان و کرامت حق‌تعالی خاضع، خاشع و شاکر باشیم و به فطرت اصیل و سلیم خود، این کرامات را دریابیم و در قدم بالاتر نیز باید با استدلال عقلانی اثبات کنیم که جز ذات حضرت حق، نعمت‌دهنده دیگری در کار نیست و بدانیم که او «بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» بوده و درک کنیم که او «الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا» است.

انتهای پیام